Skip links

روان‌درمانی رابطه‌ی والد فرزند

سایر خدمات حوزه سلامت روان​

طبیعی است که وقتی به عنوان یک والد، با تغییری ناگهانی در خلق‌و خو یا رفتار فرزند خود مواجه می‌شوید، احساس نگرانی کنید. لطفا توجه داشته باشید که بزرگ شدن در دنیای مدرن امروزی می‌تواند برای کودکان چالش‌برانگیز باشد. بنابراین جستجوی یک درمانگر، می‌تواند به شما کمک کند بفهمید که فرزند شما از چه مساله‌ای رنج می‌برد، زیرا روان‌درمانی فقط مختص دوران بزرگسالی نیست و برای کودکان نیز مفید است. بسیاری از والدین با این ترس روبه‌رو هستند که مراجعه به درمانگر، کودک را در معرض قضاوت شدن و برچسب خوردن قرار می‌دهد. به همین خاطر توجه به این نکته ضروری است که روان‌درمانگران و مشاوران، به کودکان کمک می‌کنند افکار و احساسات خود را بفهمند و بیان کنند. آن‌ها آموزش دیده‌اند که برای کودک و والدین او فضایی امن فراهم کنند تا رسیدگی به مسائل و مشکلات کودکان به بهترین نحو انجام شود. نکته مهم و قابل اهمیت در زمینه‌ی روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند این است که همانند روان‌درمانی در بزرگسالی، مراجعه و استفاده از این خدمات بهتر است در زمانی انجام شود که هنوز مشکلی به شکل حاد بروز نکرده و عملکرد فرد را مختل نکرده است. در واقع انجام دوره‌های ارزیابی و چکاپ روانی در کودکان از دوره‌ی نوزادی به والدین کمک می‌کند تا هم از روند سلامت روانی کودک اطمینان حاصل کنند و هم از شیوه‌ی تربیتی و فرزندپروری خود که می‌تواند زمینه‌ساز بسیاری از موفقیت‌ها و شکست‌های آتی کودک باشد.

با اسم‌های مختلف روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند آشنا شوید.

روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند به اسم‌هایی مانند مشاوره‌ی کودک و نوجوان یا مداخلات بهداشت روانی برای کودکان و نوجوانان شناخته می‌شود. گاهی به اختصار به آن «روان‌درمانی کودک» می‌گویند که البته نوجوانان را نیز شامل می‌شود.

روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند، یک درمان مبتنی بر شواهد (EBT: Evidence-Based Treatment) برای کودکان، نوجوانان، جوانان و خانواده‌های آن‌ها است که با مشکلات شناختی، روانی و عاطفی روبه‌رو هستند.
متخصصین این حوزه، به کودک و نوجوان کمک می‌کنند درک بهتری از دنیای درونی خود پیدا کند، احساسات خود را بهتر بشناسد و درنهایت بتواند آن‌ها را بیان و ابراز کند.
درمانگر بسته به سن مراجع، رابطه‌ی درمانی را از طریق بازی یا صحبت کردن با کودک یا والدینش شکل می‌دهد. هدف نهایی این است که کودک یا نوجوان آن‌چه را که در ذهن، بدن و زندگی خود می‌گذرد درک کند تا بتواند مراحل رشد را به نحو بهتر و سالم‌تری پشت سر بگذارد.
در روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند، درمانگر جلساتی را به صورت فردی یا همراه با خانواده برگزار می‌کند. همچنین در جلساتی نیز به طور اختصاصی با خانواده و مراقبان کودک کار می‌کند تا آن‌ها بتوانند نسبت به کودک و رابطه‌ی میانشان درک عمیق‌تری داشته باشند.

در جلسات روان‌درمانی، کودکان و نوجوانان هم به صورت فردی و هم به صورت خانوادگی و در کنار والدین خود به درمانگر مراجعه می‌کنند. ضمن اینکه ممکن است والدین بدون حضور کودک نیز با درمانگر صحبت کنند. بنابراین با توجه به شرایط مختلف از جمله سن کودک و ماهیت مشکل، جلسات روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند معمولا به دو صورت آغاز می‌شوند:

  • یکی از والدین، هر دو والد یا یکی از مراقبین کودک، بدون حضور او در جلسات اولیه مشکل را با درمانگر مطرح می‌کند.
  • جلسه‌ یا جلسات اولیه با حضور کودک و به صورت یک قرار ملاقات خانوادگی برای ارزیابی‌های اولیه برگزار می‌شود.

پس از ارزیابی‌های اولیه و در جلسات بعدی، کودک یا نوجوان به طور فردی با روان‌درمانگر یا مشاور ملاقات می‌کند. البته با توجه به این‌که بچه‌های کوچک‌تر ممکن است در ابتدا احساس راحتی نکنند، والدین هم می‌توانند کودکان خود را همراهی نمایند.

 در طی برگزاری جلسات، بچه‌های کوچک‌تر ممکن است نقاشی بکشند یا بازی کنند، و بچه‌های بزرگ‌تر اغلب ترجیح می‌دهند که در مورد مشکلات خود صحبت کنند. بنابراین طبیعی است که روند جلسات، با توجه به سن کودک و تشخیص متخصص به نحو متفاوتی پیش خواهد رفت.

روان‌درمانگران کودک معمولاً هر هفته کودکان را در یک زمان خاص، در یک روز و در یک اتاق می‌بینند. زیرا داشتن یک روال قابل پیش‌بینی، در احساس راحتی و امنیت کودک تاثیر بسیاری دارد. در صورت لزوم والدین نیز هر هفته یا هر دو هفته یک بار به درمانگر مراجعه خواهند کرد. البته این زمان به صورت تقریبی است و تعداد جلسات و فاصله‌ی برگزاری آن‌ها با توجه به نیاز کودک و شرایط، متغیر خواهد بود.

مزایای روان‌درمانی برای کودکان:

  • کودک می‌تواند در محیطی امن، احساسات خود را تجربه کند.
  • کودک می‌تواند مهارت‌های ضروری برای زندگی و مواجهه با مسائل را در اتاق درمان تمرین کند.
  • کودک می‌تواند از پشتیبانی صحیح برای رفع مشکلات خود بهره‌مند شود.
  • والدین می‌توانند علت اصلی مشکل و نحوه‌ی رسیدگی به آن را بیاموزند.
  • والدین می‌توانند از چگونگی تاثیر عوامل محیطی بر فرزندشان آگاه شوند و اصلاحات لازم برای بهبود شرایط را انجام دهند.
  • والدین می‌توانند شادی و سلامتی فرزندشان را افزایش دهند.

مزایای روان‌درمانی برای نوجوانان:

  • نوجوانان می‌توانند از فرصتی برای گفتگوی امن و صادقانه بهره‌مند شوند.
  • نوجوانان می‌توانند نحوه‌ی ابزار احساسات خود به نحوی سالم را تجربه کنند.
  • نوجوانان می‌توانند روابط خود با دوستان و خانواده را بهبود بخشند.
  • نوجوانان و والدین آن‌ها می‌توانند ریشه‌ی اصلی مسائل و مهارت مواجهه با آن‌ها را تمرین کنند.
  • نوجوانان می‌توانند با موانع عاطفی و ذهنی خود مواجه شوند.
  • نوجوانان می‌توانند شادی و سلامتی خود را بهبود بخشند.  
  • نوجوانان می‌توانند در کنار یک مشاور امن، به دور از ترس از قضاوت در مورد انواع تغییرات پیچیده و دشوار جسمی، روانی و هیجانی در خود در دوره‌ی بلوغ صحبت کند و در مورد این تغییرات کمک و راهنمایی بگیرند.

مدت زمان روان‌درمانی رابطه‌ی والد-فرزند به عوامل متعددی از جمله سن کودک، ماهیت مشکل، میزان همکاری کودک و مراقبان او و غیره بستگی دارد. بنابراین این زمان ممکن است کوتاه (شش هفته تا شش ماه) باشد، یا کار مداوم و حمایت طولانی‌مدت (یک سال یا بیش‌تر) نیاز باشد.

به این نکته توجه داشته باشید که سلامتی و شادی کودک بیش‌ترین اهمیت را دارد و صبر و حوصله در این زمینه ضروری است، ضمن این‌که تغییرات عمیق‌ و ریشه‌دار، به زمان بیش‌تری نیاز دارند.

بسیاری از والدین این سوال را مطرح می‌کنند که «چگونه می‌توانیم بفهمیم که فرزندمان به مشاوره نیاز دارد؟»

بهترین روش برای مراجعه به روان‌شناس متخصص کودک و نوجوان، مراجعه دوره‌ای برای ارزیابی و چکاپ از دوره‌ی نوزادی است که به کمک متخصص، والدین با نحوه‌ی تحول و رشد طبیعی کودک آشنا بشوند و بهترین روش فرزندپروری و برخورد با کودک را بیاموزند. اما اگر والدین با بروز رفتارهای غیرطبیعی و ناهنجاری‌های رفتاری بخواهند مراجعه کنند، تشخیص این‌که کودک یا نوجوان چه زمانی به کمک حرفه‌ای نیاز دارد، ممکن است برای والدین دشوار باشد. به همین دلیل توجه به علائم هشداردهنده ضروری است. نمونه‌ای از این علائم عبارتند از:

  • نشت ادرار
  • تغییر ناگهانی رفتار
  • پرخاشگری‌های بی‌دلیل
  • نگرانی و اضطراب مداوم
  • نمرات پایین یا افت تحصیلی ناگهانی
  • کاهش قابل توجه یا ناگهانی اشتها و یا کاهش شدید وزن
  • کابوس‌های مکرر یا اختلالات خواب (بی‌خوابی یا خوابیدن زیاد)
  • بی‌علاقگی و کناره‌گیری از فعالیت‌هایی که قبلا دوست داشت
  • مشکل در سازگاری با موقعیت‌های اجتماعی یا موقعیت‌های جدید
  • انجام مکرر و وسواس‌گونه‌ی کارهای معمولی مانند شستن دست‌ها
  • افکار خودکشی یا تلاش برای آسیب رساندن به خود
  • مصرف، سوء مصرف یا اعتیاد به الکل یا مواد مخدر
  • افزایش شکایت‌های فیزیکی، علیرغم سلامت پزشکی

تحقیقات در زمینه‌ی روان‌شناسی کودک و نوجوان نشان داده است که درمانگران می‌توانند طیف وسیعی از مشکلات را درمان کنند. بنابراین خانواده‌ها می‌توانند برای مواردی مانند موارد زیر، به روانشناس یا مشاور کودک و نوجوان مراجعه کنند:

  • شب ادراری
  • اختلالات رفتاری
  • اختلالات ارتباطی مانند اوتیسم
  • مشکلات مربوط به یادگیری
  • اختلالات خواب (دیدن کابوس، بی‌خوابی، خوابیدن زیاد)
  • اختلالات تغذیه (بی‌اشتهایی یا پرخوری، افزایش یا کاهش ناگهانی وزن)
  • مشکلات سلامت روان (شامل افسردگی، اضطراب، بیش‌فعالی و غیره)
  • آزار و اذیت عاطفی، فیزیکی یا جنسی
  • سوگ و غم ناشی از مرگ یک عزیز، حیوان خانگی و ...
  • مشکلات خانوادگی (شامل استرس و مشاجره در خانواده، طلاق)
  • نقل مکان به شهر یا خانه‌ای جدید یا جابه‌جایی به مدرسه جدید
  • تروما و ضربه‌ی روحی، تجربه کردن یا مشاهده‌ی یک رویداد آسیب‌زا
  • مشکلات مربوط به مدرسه (شامل افت تحصیلی، امتناع از رفتن به مدرسه، قلدری کردن یا مورد قلدری قرار گرفتن)
  • موارد مربوط به اعتیاد و سوء مصرف مواد

مشاوره‌ی کودک و نوجوان بسته به موضوع یا مسائل کودک، مسیر متفاوتی را طی می‌کند. با این حال، درمانگران این حوزه‌ بر روی مسائلی در زندگی کودک تمرکز می‌کنند که به طور قابل توجهی بر رشد، سلامت روان و رفاه او تأثیر می‌گذارد.

بنابراین تمام متخصصین حوزه‌ی کودک و نوجوان یک هدف مشترک را دنبال می‌کنند و آن این است که مهارت‌ها، تکنیک‌ها و روش‌هایی را به کودکان و نوجوانان بیاموزند که با استفاده از آن‌ها بتوانند با موقعیت‌های چالش‌برانگیز در زندگی خود روبه‌رو شوند.

سخن آخر از تیم مانا

بسیار سخت است که ببینیم که فرزند ما در موقعیت سختی قرار دارد یا با مشکلی روبه‌رو شده است، به خصوص زمانی که مطمئن نباشیم چطور می‌توانیم به او کمک کنیم. به همین خاطر کمک گرفتن و مراجعه به مشاور، کار دشوار اما شجاعانه‌ای است، چرا که در این زمان پدر و مادر ممکن است احساسات پیچیده‌ای را تجربه کنند. والدین ممکن است خودشان را مقصر مشکل فرزندشان بدانند، احساس ناتوانی کنند، فکر کنند که نتوانسته‌اند وظیفه‌ی خود را به درستی انجام دهند. تمام این احساسات طبیعی است، اما در بسیاری موارد درست نیستند. کودکان و نوجوانان نیز درست مانند بزرگسالان با مشکل مواجه می‌شوند. ما در خانه‌ی روان‌شناسی مانا، درمانگران متعهد و متخصصی داریم که می‌توانند به شما و فرزندتان کمک کنند.